Antykoncepcja hormonalna

W rozmowie z Dorotą Hartwich dr Preeti Agrawal wyjaśnia czy i jak stosować antykoncepcję hormonalną, jakie mogą być skutki uboczne oraz czy są skuteczne.

Młode dziewczyny nie tylko coraz wcześniej zaczynają życie płciowe, coraz wcześniej sięgają też po antykoncepcję hormonalną.

To niezwykle ważny problem. Dojrzewanie układu hormonalnego trwa cztery, pięć lat od momentu pojawienia się pierwszej miesiączki. Podczas procesu dojrzewania tego układu – o czym już wspominałam – nie powinno się zażywać żadnych środków hormonalnych. Przedwczesna terapia hormonalna może bowiem zahamować ów naturalny proces rozwoju. Konsekwencje mogą być różne, od nieregularnych miesiączek, po problemy z zajściem w ciążę. Dziewczyna, która zaczyna miesiączkować w 13.-14. roku życia, nie powinna zażywać pigułki do co najmniej 18. roku życia. Wyniki badań mówią, że u kobiet, które brały leki hormonalne przed 21. rokiem życia, dramatycznie wzrasta ryzyko zachorowania na raka piersi.

Tymczasem branie pigułki niezmiernie się upowszechniło, jest nawet modne. Producenci kokietują zresztą swoje klientki coraz atrakcyjniejszymi opakowaniami, kolorami tabletek…

Są kobiety, które traktują pigułki jak cukierki. Musimy jednak pamiętać, że są to leki jak każde inne, środki, które powinnyśmy brać ze świadomością i rozwagą. Trzeba pamiętać, że nie każda kobieta może zażywać środki antykoncepcyjne. Zanim lekarz przepisze pigułki, powinien się upewnić, czy pacjentka nie ma problemów z wątrobą, konieczny jest też bardzo dokładny wywiad – czy w rodzinie występowały choroby nowotworowe piersi, narządów rodnych, choroby układu krążenia. Przed przepisaniem hormonalnych środków antykoncepcyjnych, powinno zostać przeprowadzone badanie ginekologiczne i badanie cytologiczne. Jeśli wyniki badań są dobre i pacjentka jest zdrowa, ja zwykle proponuję zażywanie pigułki przez miesiąc. W ciągu 30 dni pacjentka wypróbowuje na sobie dany preparat i wraca do mnie, by powiedzieć, jak znosi to jej organizm. Dolegliwości takie jak bóle głowy, nudności, obniżenie nastroju, drobne plamienia zwykle ustępują po zużyciu dwóch, trzech opakowań. Jeśli jednak objawy nie mijają lub są bardzo nasilone, kobieta powinna natychmiast zgłosić się do lekarza.

Jakie są działania uboczne, wynikające z długoletniego przyjmowania środków antykoncepcyjnych?

Wieloletnie zażywanie pigułki może być przyczyną niedoborów witamin z grupy B, cynku i magnezu. W okresie stosowania antykoncepcji hormonalnej nasz organizm ma większe zapotrzebowanie na te witaminy i minerały, dlatego ja zalecam ich uzupełnianie zawsze wtedy, gdy przepisuję hormonalne preparaty antykoncepcyjne. Jest jeszcze jedna nieprzyjemna okoliczność związana z przyjmowaniem środków antykoncepcyjnych – to niechęć do seksu, która pojawić się może po wielu latach przyjmowania pigułki.

Czy powinno się robić co kilka miesięcy przerwę w stosowaniu pigułki?

Kiedyś powszechnie lekarze zalecali 2-3-miesięczną przerwę po 8-9 miesiącach przyjmowania środków antykoncepcyjnych. Choć dziś się od tego odchodzi, ja polecam taką praktykę, gdyż pozwala ona organizmowi się oczyścić, a wątrobie trochę odsapnąć. Pacjentki często mają różne dolegliwości i nawet nie domyślają się, że ich bezpośrednią czy pośrednią przyczyną mogą być środki antykoncepcyjne. Narzekają, zastanawiają się nad powodem swoich cierpień, szukają przyczyn wszędzie, tylko nie w codziennej praktyce przyjmowania pigułki. Po mojej sugestii odstawienia hormonów, często dolegliwości mijają. Miałam w mojej praktyce wiele takich przypadków.

Lekarz często przepisuje środki hormonalne w celu wyregulowania cyklu. Czy to dobry sposób rozwiązania problemu nieregularnych miesiączek?

Rzeczywiście, środki hormonalne przepisywane są często nie tylko w celach antykoncepcyjnych, ale także dla przywrócenia regularnych cyklów kobietom, które miesiączkują niesystematycznie, zbyt rzadko. Pacjentka całe miesiące przyjmuje leki i jej organizm rzeczywiście działa jak zegarek, menstruacja występuje co 28 dni. Problem jednak w tym, że kiedy odstawi leki, sytuacja wraca do poprzedniego stanu. Co gorsze, zdarza się, że miesiączki pojawiają się jeszcze rzadziej niż poprzednio, przez co trudniej o zapłodnienie, a możliwość zajścia w ciążę może odsuwać się w czasie.

Czy środki antykoncepcyjne zwiększają ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe piersi i narządów rodnych?

Stosowanie pigułek antykoncepcyjnych jest najwygodniejszym sposobem zapobiegania ciąży. Pigułki są łatwo dostępne, proste w stosowaniu, dają poczucie pełnego bezpieczeństwa. Z jednej strony mamy więc wygodę, z drugiej jednak strony mamy świadomość zagrożeń, jakie pigułka ze sobą niesie. Jeszcze kilka lat temu pigułce hormonalnej przypisywało się duże znaczenie w profilaktyce chorób nowotworowych macicy i jajników. Dziś oficjalnie mówi się o tym, że u kobiet, które mają skłonności genetyczne do choroby nowotworowej piersi czy szyjki macicy, ryzyko zachorowania na te choroby rośnie w przypadku przyjmowania pigułki hormonalnej. Dyskusyjny jest wpływ hormonalnych środków antykoncepcyjnych na ryzyko zachorowania na raka jajnika. Grupie naukowców twierdzących, że stosowanie pigułki hormonalnej zwiększa ryzyko zachorowania na ten typ raka sprzeciwia się grupa ekspertów, którzy podważają tę opinię i twierdzą, że środki hormonalne nie mają wpływu na powstawanie choroby nowotworowej jajnika. Jeśli chodzi o profilaktykę – hormonalne środki antykoncepcyjne mają znaczenie w profilaktyce chorób nowotworowych w tym sensie, że kobiety, które te środki przyjmują, przychodzą częściej do lekarza i częściej poddają się badaniom kontrolnym. Dzięki temu w tej grupie kobiet wykrywalność raka jest większa, a to naturalnie wiąże się z większą skutecznością leczenia. Nie chciałabym przy tym kwestionować faktu, że leki hormonalne mogą przynosić wymierne korzyści także poza antykoncepcją. Są stosowane dla wyregulowania cyklu, dla zmniejszenia bolesności miesiączek, dla zapobiegania zbyt obfitym krwawieniom menstruacyjnym. Jest to ich bezpośrednie, ale tylko doraźne działanie. Po ich odstawieniu – tak jak już mówiłam – dolegliwości najczęściej powracają. Z jednej strony zatem tabletka antykoncepcyjna daje nam ogromną wygodę. Z drugiej strony, kiedy spróbujemy rozważyć za i przeciw jej stosowania, okazuje się, że argumentów „przeciw” jest całkiem sporo. Wówczas pojawia się dylemat, który musimy rozwiązać same, każda z nas indywidualnie i na własną odpowiedzialność.

Statystyki mówią, że hormonalne środki antykoncepcyjne są najbardziej skuteczne. Czy zdarzają się przypadki zajścia w ciążę, mimo zażywania pigułki?

Zdarzają się, choć bardzo rzadko. Sama podczas mojej kariery zawodowej miałam kilka takich przypadków.

Czy zajście w ciążę przy zabezpieczeniu hormonalnymi środkami antykoncepcyjnymi może wiązać się z ryzykiem dla zdrowia poczętego dziecka?

Pewne ryzyko w takim przypadku zawsze istnieje, trudno jednak określić, jakie dokładnie skutki uboczne hormonalne preparaty mogą wywołać. W każdym przypadku skutki mogą być odmienne, bowiem zależą one od stanu organizmu matki: jej ogólnego stanu zdrowia, odporności, trybu życia, sposobu odżywiania itd. Należy pamiętać, że środki hormonalne powodują zmniejszenie w organizmie kobiety ilości kwasu foliowego, magnezu i witamin z grupy B, a – jak wiadomo – elementy te niezbędne są do prawidłowego rozwoju płodu. Można powiedzieć, że przez braki witamin i minerałów, które powstały u matki na skutek długotrwałego brania hormonalnych środków antykoncepcyjnych, płód ma niejako gorszy start – mogą się bowiem zdarzyć jakieś nieprawidłowości w jego rozwoju. Na przykład w przypadku niedoboru kwasu foliowego może dojść do powstania wady cewy nerwowej. Aby zapobiec kłopotom, o których mówię, powszechnie zaleca się kobietom odstawienie środków hormonalnych co najmniej pół roku przed planowaną ciążą.

Wywiad pochodzi z książki Kobieta i natura czyli jako zachować zdrowie na każdym etapie życia. dr Preeti Agrawal w rozmowie z Dorotą Hartwich