Odruchy w okresie prenatalnym

Ciąża to bardzo wyjątkowy okres zarówno w życiu matki jak i dziecka. Moment, w którym rozwija się nowe życie to ważny etap także dla rozwoju umiejętności i nawyków edukacyjnych oraz zachowań emocjonalnych. Od momentu poczęcia rozwój przebiega błyskawicznie. Komórka dzieli się i tworzą się zalążki dla układów wewnętrznych i zewnętrznych. Podział ten jest również bardzo ważny dla rozwoju sensoryki i motoryki dziecka.

Na rozwój ludzkiej inteligencji ścisły wpływ ma strategia odruchów, która rozpoczyna się już około 5 tygodnia życia płodowego.

Odruchy to naturalne mechanizmy, dające możliwość rozwoju mózgu i ciała. Pozwalają na przejście na wyższy poziom i ułatwiają reakcje na zmiany. W późniejszym okresie kształtują nawyki kontrolowane. Od momentu wystąpienia i wygaszenia konkretnego odruchu zależy rozwój układu nerwowego.

Odruchy cofania

W piątym tygodniu po poczęciu dziecko zaczyna reagować na bodźce zewnętrzne. Pojawia się pierwsza reakcja – cofania się od bodźca, kilka dni później na bodziec reagują dłonie i podeszwy stóp, a następnie reakcja cofania rozchodzi się na całe ciało.

Odruchy moro

Około 9 tygodnia odruchy cofania słabną, a pojawia się odruch MORO i rozwija się przez całą ciążę. Jest pomocny przy narodzinach i wygasa około 2-4 miesiąca życia. Na nagły bodziec (wzrokowy, słuchowy lub dotykowy) lub zmianę pozycji dziecko reaguje nagłym pobudzeniem, szybkim wdechem, chwilowym zamarciem a następnie robi wydech i wydaje krzyk. W tym czasie powiadomiony zostaje układ współczulny i następują kolejne reakcje:

• uwolnienie adrenaliny i kortyzolu (hormonów stresu)
• przyspieszenie oddychania
• przyspieszenie bicia serca
• wzrost ciśnienia krwi
• zaczerwienienie się skóry

Jeżeli odruch nie zostanie w porę wygaszony, utrzymują się przesadne reakcje na bodźce sensoryczne, a jeden z kanałów może być nadwrażliwy. Dziecko nie potrafi wówczas skupić uwagi i jest cały czas w pogotowiu. Odruch ten wpływa na wydzielanie adrenaliny i kortyzolu, które powodują wzrost wrażliwości na bodźce i natężenie reakcji. Objawia się to częstymi wahaniami nastrojów i zachowań. Te dwa hormony to główne mechanizmy przeciwko alergenom i infekcjom, jednak aktywizowane zbyt często nie pełnią już swojej podstawowej funkcji. Upośledzona zostaje odporność, występuje skłonność do alergii i przeziębień ora nadwrażliwość na leki.

Przetrwały odruch Moro powoduje poczucie, że świat jest pełen jaskrawych, głośnych i drażniących bodźców. Nieumiejętność odrzucenia i pominięcia zbędnych bodźców daje uczucie przeciążenia. Dlatego niezmiernie ważne jest to, aby nie dostarczać w okresie ciąży dodatkowych porcji adrenaliny i kortyzolu. Unikanie wieprzowiny, kurczaków i wołowiny oraz łatwość radzenia sobie ze stresem to podstawowe możliwości wsparcia. Najlepiej spożywać mięso indycze, cielęcinę i stosować różne techniki relaksacyjne:

• słuchanie muzyki (np. Mozart)
• aktywność ruchowa (taniec, pływanie)
• ćwiczenia relaksacyjne ( leżenie z nogami w górze, opartymi o ścianę, leżenie ze skrzyżowanymi rękoma (na piersiach) i nogami(w kostkach))

• masaż ( szczególnie łydek i okolicy karkowo-barkowej).

 

Odruchy chwytne

Kolejny ważny odruch pojawia się w 11 tygodniu życia płodowego. Odruch dłoniowo-chwytny wpływa na rozwój odruchu chwytnego, co jest podstawą dla rozwoju koordynacji ręce-oczy. Wspólnie z odruchem podeszwowym wpływają na koordynacje motoryczne. Odruch ten towarzyszy również przez całą ciążę i wygasa około 2-3 miesiąca życia po porodzie. 

Jeżeli nie zostanie wygaszony w odpowiednim czasie może mieć negatywny wpływ na koordynację małej motoryki, zręczność manualną i wydawanie dźwięków. Aby wspierać ten etap rozwoju  często masujemy brzuszek po kształcie położonej ósemki lub zgodnie ze wskazówkami zegara, opukiwanie naokoło pępka, ruchy naprzemienne mamy, ósemki w poziomie biodrami.

Odruch szyi

W 18 tygodniu pojawia się Asymetryczny Toniczny Odruch Szyi. Jest bardzo pomocny przy porodzie i rozwija się do około 6 miesiąca życia. W okresie płodowym ułatwia kopanie, a także rozwija napięcie mięśniowe i stymuluje układ przedsionkowy (czujnik grawitacji). Odruch ten to pierwszy symptom koordynacji ręce-oczy; pozwala na kształtowanie poczucia odległości, wpływa również na pełzanie, raczkowanie i chód. Wspieranie rozwoju dziecka w okresie prenatalnym to przede wszystkim aktywność ruchowa (taniec, pływanie, ruchy naprzemienne) matki.

Odruch szukania

Odruch szukania / ssania pojawia się około 24-28 tygodnia życia prenatalnego. Rozwija się po to, aby dziecko po narodzinach potrafiło zaspokoić swoje potrzeby (jedzenie). Najsilniejszą aktywność ma po porodzie i jest podstawą rozwoju koordynacji ręce-oczy. Wygasa około 3-4 miesiąca życia przekształcając się w kolejne fazy odruchów rąk.

Jeżeli przetrwa, niemowlę może mieć trudności z przyjmowaniem stałych pokarmów. Może być też przyczyną ślinienia i wystawiania języka. Udział mięśni w procesie karmienia jest niezbędny do przygotowania się do gaworzenia, mowy i rozwoju zręczności manualnej.

Odruchy Galanta

W około 20 tygodniu życia płodowego pojawia się odruch grzbietowy Galanta. Jest on bardzo aktywny przy narodzinach i wygasa między 3  a 9 miesiącem życia. Stymulacja okolicy lędźwiowej powoduje skurcz mięśni grzbietowych i rotację biodra w stronę, z której pochodzi bodziec. W okresie prenatalnym działa jako przekaźnik dźwięku w macicy, pozwalając poprzez wibracje dotrzeć do organizmu dziecka. Ułatwia poruszanie.

Przy porodzie skurcze macicy oddziaływujące na część lędźwiową aktywizują ruchy rotacyjne biodra, co ułatwia przedostanie się przez kanał rodny. Mama może wspierać rozwój tego odruchu poprzez raczkowanie i huśtanie biodrami na boki w pozycji czworacznej („mycie podłogi na czworaka, zbieranie zapałek z podłogi ☺”)

Jeżeli odruch w porę nie wygaśnie podstawowe objawy to:

• wiercenie się
• moczenie nocne
• słaba umiejętność skupiania
• słaba pamięć krótkoterminowa.

Podsumowując, warto zauważyć, że w okresie prenatalnym rozwijają się te odruchy, które ułatwiają narodziny, ale mają również wpływ na rozwój połączeń nerwowych, wykorzystywanych później w procesie uczenia się.